Ekonomistler ekonomik refahı GSYH ( gayri safi yurt içi hasıla) üzerinden ölçer.
GSYH bir ekonomide belli bir dönemde üretilen tüm üretilen mal ve hizmetlerin piyasa değeridir.
Anlaşılsın diye hemen işin kolayına kaçıp bir ülkede sadece ekmek ve süt üretildiğini varsayalım.
Ekmeğin fiyatı 1,5 TL
Sütün litresi 0,5 TL olsun
Örneğin 2017 yılında,
1 yıl içinde 2000 ekmek ve 5000 litre süt üretilmiş olsun. Toplamda;
Ekmek: 1,5*2000= 3000 TL
Süt : 0,5*5000 = 2500 TL
2017 yılı GSYH rakamı 3000+2500 = 5500 TL
2018 yılında yine sadece ekmek ve sür üretilen ülkede,
Ekmeğin fiyatı 3 TL
Sütün litresi 2 TL olsun
1 yıl içinde 1000 ekmek ve 2000 litre süt üretilmiş olsun
GSYH = (1000 ekmek*3TL) + (2000 litre süt*2 TL)
GSYH= 3000+4000 = 7000 TL
2018 yılı GSYH rakamı 7000 TL.
GSYH rakamı 2018'de 2017 yılına göre %27 büyüme gösterdi.
2018'e ne oldu? 2017 yılına göre daha çok ekmek ve süt üretip daha çok ekmek ve süt mü tükettik? Hayır.
Burada büyüme ile şişmenin farkı çıkıyor ortaya.
Cari fiyatlarla hesaplanan GSYH rakamına nominal GSYH denir. Yukarıdaki %27'li büyüme nominal büyümedir. Nominal GSYH rakamından gerçek büyüme rakamını vermez. Gerçek büyüme, reel GSYH rakamındadır. Eğer 2017 yılı fiyatlarını baz alıp 2017 yılı ürün fiyatlarını sabit alsaydık 2018 yılı GSYH rakamı şöyle çıkardı:
2018 ekmek üretimi 1000 adet * fiyat 2017 fiyatı 1,5 TL = 1500 TL
2018 süt üretimi 2000 litre * fiyat 2017 fiyatı 0,5 TL= 1000 TL
2018 GSYH = 1500+1000=2500 TL
Reel GSYH rakamını görebilmek için fiyatı sabitleyip miktara odaklandığımızda 2018 yılında 2017 yılına göre büyüme yok, %54 küçülme var.
Bir de yabancı para cinsinden GSYH hesaplaması var, o başka bir yazının konusu.
Peki bu rakamlar vatandaş için ne anlama geliyor?
Basit hesaplamasını yaptığımız bu ülkede nüfus 100 kişi olsun. 2017 yılında kişi başına düşen GSYH 55 TL, 2018 reel GSYH tarafında kişi başına düşen GSYH 25 TL olarak ortaya çıkar. Kişi başına düşen GSYH rakamı aslında toplumsal ekonomik tatmin düzeyini verir. İsteklerin ne kadarına ulaşabildik, ihtiyaçlarımızın ne kadarını karşılayabildik? Bu rakam ne kadar büyüyorsa o kadar "her şeyden" ve "daha fazlasına sahip" vatandaşlardan bahsedebiliriz. Kişi başına GSYH ne kadar yüksekse o kadar iyi ulaşım,sağlık hizmeti, kaliteli eğitim, daha yüksek standartta gündelik hayat vb. var diyebileceği.
Gündelik hayatta vatandaşın hayat standardının artması ekonomi yönetimleri için birinci öncelik
Peki büyümeyi ne belirliyor? Devlet, iktidar,kamu yönetimi, ekonomi yönetimi..adına ne derseniz. Uzun vadede büyümenin hızlanması ve sürdürülebilir seviyelerde korunması üretime, üretim kapasitesine bağlı. Bu da hükümetlerin politikalarına bağlı, kurumların etkinliğine ve gelişimine, döneme ayak uydurma hızlarına bağlı.
Üretimin artması sermayenin güçlü olmasına, artmasına bağlı. Sermayenin artması tasarrufun artmasına bağlı. Buna sadece bireysel tasarruf değil kamunun/devletin tasarrufu da dahil. Tasarruf artarsa sermaye stoku artar.
İşgücünün etkinliği, yani eğitim düzeyini yükselterek emeğin etkinliğini artırıp teknolojik gelişime ayak durarak sermayenin daha verimli kullanılması sağlanmalı. Bütün bu bağlı-bağlı hikayesi de ülkelerin kamu kurumlarının nasıl geliştiğine bağlı.
